Yazarların edebiyat dünyasında tanınmalarını sağlayan, isimleriyle özdeşleşmiş eserleri vardır. Hatta bazı eserleri isimlerinin bile önüne geçen yazarlar da vardır. Bunların yanında; dikkat çekme anlamında, adı fazla duyulmamış ama okunması gereken, daha fazla okuyucuya ulaşmasının faydalı olacağı eserleri ön plana çıkarmak da edebiyat dünyasına yapılacak önemli bir katkıdır.
Jules Verne’in ismiyle özdeşleşmiş romanları dünya edebiyatında kendine yer edinmiş başyapıtlar olarak günümüzde de karşılığı olan eserlerdir. Ay’a Seyahat, Seksen Günde Devriâlem, Denizler Altında Yirmi Bin Fersah, Dünyanın Merkezine Seyahat bir çırpıda sayabileceğimiz, her okulun kütüphanesinde bulunan ve okul sıralarında iken en azından birinin okunduğu Jules Verne romanları. Elbette bunlarla sınırlı değil. Altmış civarında kitaba imza atan bir yazar Verne.
Jules Verne imzalı İnatçı Keraban kitabı da roman türünde bir çalışması. Diğer kitapları kadar tanınmamış olsa da özellikle ele aldığı konu ve coğrafya anlamında bu kitabı da önemli bir kaynak eser olarak mutlaka okunacaklar listesine alınmayı hak ediyor.
Ali Emre, “Jules Verne’in Osmanlısı İnatçı Keraban” isimli kitabında bu kitabı ayrıntılı olarak inceliyor.
Kitabın ilk bölümünde Emre, Jules Verne’i ayrıntılı olarak ele alıyor. Yazarlığı, mücadelesi, eserleri gibi konuları anlatırken, yazara karşı olan tutumunu da açıkça ifade ediyor; “Jules Verne, hiç kuşku yok ki bir armağandır.” Neden armağan olduğuna dair notları da paylaşıyor okurla.
“Yeryüzünün farklı bölgelerini açığa çıkaran edebî ışığıyla, bilgi salkımlarıyla bezeli serüvenleri ve muhayyileyi tutuşturan ilginç buluşlarıyla, okuyucularını düşünmeye, düş kurmaya hatta yazmaya yönelten tahrik gücüyle, etkisi hâlâ devam eden nadir bir armağandır üstelik.”
Daha sonra, kitabın asıl konusu olan İnatçı Keraban’a geliyor söz. Yazılış süreci, baskısı, Fransa’da nasıl karşılandığı, bizdeki çevirileri, karşılığı, yayın süreci gibi konuları işliyor Emre. İnatçı Keraban’ın bizim için önemi; Osmanlıya dair bir hikâyât olması. 1800’lü yılların sonundaki Osmanlıyı, İstanbul ve Karadeniz genelinde Batılı bir yazarın gözünden tanımış oluyoruz.
Ali Emre adım adım işliyor kitabı. Alıntılar, Jules Verne’in anlatımına ve konulara bakış açısına getirilen yorumlar okuyucuyu İnatçı Kerabana daha da yaklaştırıyor. Zaten Emre’nin asıl amacı da bu. Biraz kenarda kaldığını düşündüğü bu kitabın daha fazla okuyucu tarafından okunması. Zaten onun yaptığı her yorum da kitaba karşı ilgiyi arttıracak derecede önemli notlar içeriyor.
“İstanbul’un yanı sıra Trakya, Balkan kıyıları ve bugün Ukrayna, Rusya, Gürcistan gibi farklı ülkelerin sınırları içinde kalan Karadeniz sahilinin tamamında geçen bu romanda Hopa, Arhavi, Pazar, Çayeli, Trabzon, Sürmene, Giresun, Sinop, İnebolu, Ereğli, Sakarya gibi birbirinden güzel pek çok Karadeniz yöresinde dolaşıldığını da görüyoruz.”
Ali Emre’nin kitabı bu minval üzere ilerliyor. Kitabın sonunda genel değerlendirmeler yer alıyor. Roman “Bir Osmanlı Hicvi” sayılabilir mi? başlığında kitabı ve elbette Jules Verne’i Osmanlıya bakış bağlamında ele alıyor. Genel bir kanaattir, batılılar bizi anlatıyorsa bunun altında mutlaka bir hinlik aramak gerekir. Emre, bu tür düşünceleri de göz önüne alarak kendi kanaatini dile getiriyor.
“Kurgu ve aktarımda gerçekten esaslı bütüncül bir hiciv ( daha açık söylemek gerekirse Osmanlıyı olumsuz gösterme, açıkça kötüleme, fırsatını buldukça dalga geçme) kastı bulunduğunu söylemek, hele hele bunu bir kişiden topluma ve devlete doğru sündürüp uzatmak, fazla kestirmeden bir yargı ve adaletten uzak bir yaklaşım olur.”
Kitabın son bölümü; “Eleştirel Bir Bakış.” Ali Emre bu bölümde kitapta gördüğü eksiklikleri ve çelişkileri örnekler eşliğinde ele alıyor. Anlatımdaki, olaylardaki çelişkilere, Verne’in üslubuna dair değinileri bu bölümde görüyoruz.
Ali Emre’nin kitabını bitirdikten sonra mutlaka Jules Verne’in İnatçı Keraban’ını okumak isteyeceksiniz. Keraban’ın inatçılığının nelere mâl olduğunu Jules Verne’in anlatımı ve Leon Benett’in çizimleri ile Osmanlının bir dönemine doğru seyahate çıkacaksınız. Rehberiniz işinin ustası; gönlünüz rahat olsun.
Ali Emre- Jules Verne’in Osmanlısı-Temmuz Kitap-2019