“Edebiyat ile Balkanları Okumak” alt başlığı ile çıkan Necla Dursun’un ilk kitabı Roman ve Coğrafya, hem roman üzerine hem de Balkanların romanda işlenmesi üzerine ele alınmış kapsamlı bir çalışma.
Necla Dursun’u Şehir ve Kültür dergisindeki yazılarından tanıyorum. Şehirleri sadece bir yapı olarak görmeyip şehrin ruhuna da eğilen bir incelikle gözlemliyor Dursun. Şunu da özellikle belirtmek isterim; Sakaryalı olması da çok kıymeti bir ayrıntıdır.
Roman ve Coğrafya’nın birinci bölümünde roman sanatı ile ilgili tafsilatlı bilgiler var. Roman ve kültür, roman ve anlatım, roman ve dil, roman ve insan, roman ve duygu konuları ayrıntılı olarak işlendikten sonra roman ve coğrafyaya geliyor konu. Romanda coğrafyanın kullanım şekilleri, bir sahne olarak coğrafya konuları romanlarda nasıl karşılık buluyor konusu örnekler eşliğinde işleniyor.
“Edebi eserlerde coğrafya; nehir, şelale, göl, dağ, ada gibi ‘doğal çevre’ ve evler, saraylar, ibadethaneler, meydanlar, kaleler, bahçeler gibi açık ve kapalı ‘yerleşim yerleri’ olarak karşımıza çıkmaktadır.”
Necla Dursun’un bu kitabı asıl yazma sebebi; romanların Balkanlar’ı nasıl işlediğini, Balkan edebiyatında yer alan yazarların romanlarında Balkanları nasıl ele alındığını ayrıntılı bir şekilde anlatmak. Coğrafi olarak Balkanları anlatarak söze başlıyor Dursun. Önümüze bir harita nakşediyor adeta. Kültürüyle, yaşantısıyla ve elbette edebiyatıyla Balkanları adımlıyoruz. Bir kültür sanat şöleninin tam ortasında buluyoruz kendimizi.
Rehberimiz Balkanların öz evladı. Köklerine doğru yolculuk yaparken Dursun, bizi de kendine eşlik etmemiz için davet ediyor bu yolculuğa.
Kitabın ikinci bölümü; Balkan Edebiyatında Coğrafya.
Kitabın bu bölümünde; İvo Andriç, Kim Mehmeti’nin romanlarında birçok yönleriyle işlenen Balkanları görüyoruz. İvo Andriç’in; Drina Köprüsü, Travnik Günlüğü romanlarındaki Balkanlara coğrafya, iklimsel özellikler, ekonomi, sosyal hayat, ticaret, sanat zaviyesinden bakıyoruz. Derinlemesine işlenen romanların yanında bu tür özelliklerin de olması hem romanlara hem de coğrafyaya nüfuz etmememizi sağlıyor.
“Bosna ve Sırbistan tarihinin akışıyla paralel ilerleyen kitapta Bosna’nın sert doğal koşulları geniş bir yelpaze içinde anlatılırken; ‘köprü’ iki yanında hayat süren ve üzerinden gelip geçen insanların alın yazılarına tanıklık etmektedir.”
“Dünya çapında yaşanan olaylar Drina Köprüsü’nün farklı şekillerde sahiplenilmesine sebep olmuştur.”
“Balkanlardaki toplumsal değişimin 1807-1814 tarih aralığındaki yedi yılını kapsayacak şekilde ele alan eserde tarih, kültür, dil, gelenekler, inanç dünyasıyla birlikte Osmanlı vezirleri ve şehirde görev yapan başka ülke konsoloslarının portreleri çizilmiştir.”
“Tarihi romanlarda sıklıkla gazete haberleri, dönemin müzik ve filmleri gibi nesnelerin yardımıyla tarihe not düşülerek algıda birleşme oluşturulmaktadır. Drina Köprüsü ve Travnik Günlüğü’nde bu tür nesneler, kahramanın kişiliğinde veya yaşadığı olaylarda bir ayrıntı, hayatı algılamasında araç olarak karşımıza çıkmaktadır.”
Necla Dursun, Kim Mehmeti’nin de Kuyu ve Üsküp Dilencileri romanlarını ele almış. Necla Dursun’un kitabının farklı bir yönüne de dikkat çekmek istiyorum. Dursun bizlere Balkan romanlarındaki coğrafyayı anlatırken aynı zamanda bu coğrafyanın önemli yazarlarını da tanıtmış oluyor. Bu kitap sayesinde birçok okur, adlarını belki ilk defa duydukları yazarları ve eserlerini de tanımış olacaklar. Böylelikle okuma kültürlerine yeni bir pencere açılmış olacak.
Kim Mehmeti’nin romanlarıyla birlikte mekânımız Üsküp oluyor. Köy hayatının zorluklarını, güzel yanlarını öğreniyoruz.
“Köy ve ona ait olan her detayla, tecrübeli yaşlı ve bilge karakterleri eserlerine sıklıkla konu eden Kim Mehmeti ‘Kuyu’ adlı eserinde bu imgelerin her ikisine de yer vermiştir.”
Kitabın son bölümü, “Edebiyat ve Coğrafya İlişkisi” başlığını taşıyor. Genel bir değerlendirme yapıyor Necla Dursun bu bölümde. Ele alınan iki yazar ve eserlerine dair Balkanları konu etme anlamında değerlendirmeler yapılıyor.
Roman ve Coğrafya kitabı her ne kadar iki yazar ve dört roman üzerinden Balkanları işlemiş olsa da zihinlerde bu coğrafyaya ait parçalar yerine oturacaktır. Dursun’un detaylandırdığı her konunun, bizi Balkanlara daha da yaklaştıracağı muhakkak.
“Balkanları yazan her yazar, kayıt altına alınan her dönem, ele alınan her konu yazarın kendi hikâyesinden kattıklarıyla inşa edilmektedir. İvo Andriç ve Kim Mehmeti’nin edebiyatı Balkanlar için büyük bir zenginliktir.”
Necla Dursun- Roman ve Coğrafya- Okur Kitaplığı-2023